logo s-Gravendeel

Digitaal dorp
s-Gravendeel

Alles over s-Gravendeel...

Vereeniging nut en genoegen

Terug naar index artikelen

Uit jaargang 8, nr. 4, november 2002

In het archief van de Historische Vereniging 's-Gravendeel bevinden zich twee originele notulenboeken van de vereniging "Nut en Genoegen". Deze oude stukken zijn afkomstig uit de nalatenschap van Jacob Naaktgeboren (1900-1988), gewoond hebbend aan de Noord-Voorstraat en zelf lid geweest van deze vereniging.

De notulenboeken, die lopen van 1905 tot 1925 geven een zicht op een deel van de geschiedenis van deze vereniging die volgens artikel 2 van het Reglement ten doel had "Elkander te oefenen in het voordragen van proza en poëzij, om alzoo nuttig en aangenaam bezig te zijn". Een nobel doel in een agrarisch dorp, waar bij de oprichting van de vereniging in de negentiende eeuw de meeste mensen nauwelijks konden lezen en schrijven.

De vereniging werd opgericht op 17 november 1863. Een 53 artikelen tellend reglement werd vastgesteld op 3 februari 1871. Dit reglement is al proza op zich: naast een aantal gebruikelijke bepalingen over de verkiezing van het bestuur en de werkzaamheden van voorzitter, secretaris en penningmeester zijn er ook artikelen die in deze tijd op de lachspieren werken. Wat te denken van de voorwaarden voor lidmaatschap?

Art: 3
Wie lid wenscht te worden, moet het negentiende jaar zijn ingetreden en ongehuwd zijn.

Art: 4
In een zelfde dienstjaar mag iemand zich maar eenmaal laten balloteeren. De ballotatie geschiedt met witte en bruine boonen, en indien de eerstgenoemde twee derde bedragen is de voorgestelde lid en in ondeelbare getallen wordt de kleinste meerderheid aangehouden.

In 1916 werd de leeftijd verlaagd naar 18 jaar, in 1920 naar 16 jaar.

Niet iedereen kon, zo blijkt, zomaar lid worden. De aanwezige leden bepaalden of je erbij mocht. In de praktijk gebeurde het niet vaak dat een lid niet werd toegelaten. Tijdens de vergadering van 14 januari 1914 werd er echter toch een aankomend lid keihard weggestemd. Waarom? Dat vermelden de notulen niet. In een latere vergadering bleek dat dit wegstemmen meer een rottigheidje was geweest. Later werden meermalen kandidaten weggestemd.

Het lidmaatschap bracht de nodige verplichtingen met zich mee. Naast de contributie van fl. 0,75 per jaar (fl. 1,50 in 1919), werd er ook een bijdrage verwacht in het culturele deel. Iedereen moest om beurten een voordracht houden. Verzuimde iemand dat te doen, dan werd een boete van fl. 0,10 opgelegd. Zelfs het wegblijven van een vergadering werd met een boete van een dubbeltje bestraft. Degene die de orde in de vergadering verstoorde moest fl. 0,50 betalen en lette men niet op tijdens een voordracht, dan moest er opnieuw fl. 0,10 betaald worden.
Wat een discipline werd er van de leden geëist! Overigens waren er leden en buitengewone leden.

In 1920 vond men dat het reglement van 1871 toch eigenlijk uit de tijd was en daarom werd een groot aantal artikelen aangepast. Zoals hierboven al vermeld werd de leeftijd om lid te mogen worden verlaagd naar 16 jaar. Waarschijnlijk is dit gebeurd om het ledenaantal weer wat te verhogen, want de opkomst bij de vergaderingen werd steeds slechter. Ondanks het gebrek aan nieuwe leden werden er toch nog jongens weggestemd.

De vergaderingen werden volgens het reglement iedere woensdagavond gehouden vanaf half oktober tot half maart en duurden van half zeven tot tien uur. In de hier beschreven periode werd er echter nogal eens geschoven met de vergaderdagen.
Het was mogelijk om gasten te introduceren, vreemdelingen genoemd. Volgens artikel 24 van het reglement "worden als vreemdelingen ook aangemerkt de inwoners van Schenkeldijk, Wacht, Willemsdorp en Dubbeldam" Het staat er echt….

De vergaderingen werden gehouden in het café van B.P. van den Berg aan de Kildijk. Van den Berg was zelf ook (buitengewoon) lid van de vereniging. Hij rekende voor kamerhuur fl. 10,00 per jaar. Later werd B. van Veldhuijzen de cafébaas. Hij werd lid, en ook Schrier, die in 1913 het café overnam, werd buitengewoon lid.

De vergaderingen bestonden uit een lezing en diverse bijdragen, bestaande uit gedichten en verhaaltjes. Dat het genre niet bepaald literair te noemen is blijkt uit de titels van de diverse voorgedragen stukjes: "Hoe veldwachter Berends aan een nat pak kwam", "Hoe ik van mijn schoonmoeder verlost werd" en "de nieuwe meid te Amsterdam". Nadat alle zaken besproken waren werd de formele vergadering gesloten "en gaat men over tot een genoeg'lijk verkeer" (notulen 22 februari 1905). Soms was een bijdrage beneden peil en greep de voorzitter in: "..en wordt allen aangeraden steeds lezingen en bijdragen te doen welke nuttig, leerzaam en vermakelijk zijn, doch nooit afdalen naar minderwaardige lectuur".

Regelmatig werden uitvoeringen gehouden voor publiek. Er moest dan bij de leden wel voldoende animo zijn om mee te werken en zo gebeurde het dat er bij gebrek aan belangstelling geen uitvoering gegeven kon worden. Omdat er steeds minder belangstelling bij de leden kwam om zelf iets uit te voeren, werden gezelschappen uitgenodigd een avondvullend programma te komen opvoeren.
Na een uitvoering werd uitgebreid verslag gedaan van de inkomsten en uitgaven en in de regel werd besloten om aan de politie, die de openbare orde tijdens de uitvoering had bewaakt, een fooi te geven (fl. 3,00 in 1906) en ook ene mejuffrouw Mol, genoemd medewerkster, kreeg meestal een cadeautje.
Dat de uitvoering weleens flink in de papieren kon lopen, bleek in 1906 toen een uitvoering met een verlies van meer dan zestig gulden werd afgesloten. Dit tekort bleek nog wel op te vangen door de reserves.

 

's-Gravendeel, 9 februari 1906

Woensdagavond gaf de Vereeniging "Nut en Genoegen" hare jaarlijkschen toneeluitvoering in het café van den heer B.P. van den Berg. De zaal was meer dan vol en wij mogen zeggen de vereeniging verdiende dit.Precies half zeven werd een aanvang gemaakt met het uitgebreide programma, alles liep flink van stapel. De vereeniging heeft haar ouden roem gehandhaafd, zij heeft nimmer tijd of geld ontzien om iets goeds te geven en is daarbij dikwijls gelukkig geweest in haar keuzen.Ook de heer Schippers uit Rotterdam die costumes leverde en was overgekomen om te grimeeren en te kleden, komt een woord van lof toe, want sommige jongens waren zoo kunstig vermomd, dat hunne ouders zelfs ze niet herkenden voordat zij de stem hoorden. Na afloop van het programma dankt de heer De Klerk uit naam der aanwezigen de vereeniging voor het genoegen hun verschaft, en hoopt dat de werkende leden op de ingeslagen weg zouden voortgaan en ons een volgend jaar weer zoo zouden onthalen, waarop een daverend applaus volgde.

Uit: Nieuwsblad gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde.

De uitvoeringen waren onderwerp van langdurige besprekingen. Kregen de leden een plaats vooraan in de zaal? Werden er vrijkaarten verstrekt en voor wie? Mochten de "meisjes" van de leden naast de jongens zitten? Notulen 15 januari 1917: "Den heer G. Brand Pz vraagt nog waar op de uitvoering de plaats zal wezen voor zijn dame, mocht zulks niet in zijn nabijheid wezen, zoo zal hij zich nog verplicht gevoelen te vragen aan den heer Schrier tot het plaatsen van een hangmat om ze daar tijdelijk in te bergen".

Wanneer een boekjaar met een batig saldo werd afgesloten ging men over tot "potvertering", waartoe in een vergadering met stemming werd besloten. Bij potvertering werd er een taart besteld en voor men naar huis ging, gebruikte men een maaltijd van biefstuk, aardappelen en doperwtjes. Wat er dan nog aan geld overbleef werd aan consumpties gespendeerd.

In 1909 besloot men om eens een keer geen potvertering te houden, maar in plaats daarvan een plezierreisje te maken. Er werden plannen gemaakt om per "ijzere as" naar Nijmegen te gaan. Waarschijnlijk is er groot gekrakeel ontstaan over deze reis, want op 5 mei 1909 werd een buitengewone vergadering gehouden, waarin uiteindelijk werd besloten de reis te annuleren. Lid Uitterlinden stelde in die vergadering voor "nooit meer over een plezierreis te spreken", welk voorstel met algemene stemmen werd aangenomen…
Het volgende jaar werd er weer gewoon potverteerd.

De vereniging had voor de uitvoeringen de beschikking over diverse attributen om het toneel mee aan te kleden. Een vraag in 1905 van de Puttershoekse fanfare om een valscherm met coulissen te mogen huren werd welwillend toegestaan, weliswaar tegen een huurbedrag van fl. 5,00, waarna de fanfare beleefd afzag van het aanbod. Een erepoort van de vereniging werd in 1906 gebruikt om een doortocht van de Algemene Nederlandse Wielrijdersbond door 's-Gravendeel mee op te sieren.
In 1920 werd de erepoort bij opbod verkocht.

"Nut en Genoegen" werd regelmatig gevraagd te helpen met het mede-organiseren van dorpsfeesten. Vanuit de vereniging werd dan iemand afgevaardigd naar het organiserend comité. In 1913 nam "Nut en Genoegen" het voortouw ten aanzien van de viering van 100 jaar Koninkrijk, in 's-Gravendeel gehouden op 30 en 31 juli 1913. Topper van dit groots opgezette feest was een allegorische optocht, die een ronde maakte door het dorp, zelfs tot in de Schenkeldijk toe.

Eind 1913 werd het 50-jarig bestaan van de vereniging gevierd. Deze viering werd echter wegens geldgebrek minder groots aangepakt.
De mobilisatie in 1914 betekende dat veel leden niet aanwezig konden zijn op de wekelijkse vergaderingen. Daarom werd besloten om wegens de tijdsomstandigheden het seizoen 1914-1915 maar te laten voor wat het was. Ook 1915-1916 werd wegens het ontbreken van voldoende leden een verloren seizoen, waarin echter nog wel een uitvoeringsavond werd gehouden, met het ensemble "Solser & Hesse" als optredende gasten.

Om een oplossing te vinden voor het nijpende ledentekort werd een ledenwerfactie op touw gezet, die meer dan twintig nieuwe leden opleverde, waarmee het bestaan van "Nut en Genoegen" voorlopig weer was gewaarborgd. De vereniging telde op dat moment 44 "werkende" leden en 22 "buitengewone" leden. Bij die nieuwe leden waren wat jongemannen die in eerste instantie een toneelvereniging hadden willen oprichten. Hierdoor werd het weer mogelijk om met eigen mensen een uitvoering te geven.

Eigenlijk begon al met de Eerste Wereldoorlog het verval van "Nut en Genoegen". Ondanks de stroom aan nieuwe leden werden de wekelijkse samenkomsten slecht bezocht. Als er tien man kwam opdagen was dat al veel. Veel animo om lezingen en bijdragen voor hun rekening te nemen was er bij de leden niet meer.

Bestuursleden kwamen en gingen. Het gebeurde zelfs dat een nieuw lid op een avond werd toegelaten en diezelfde avond als secretaris werd gekozen! Door de vele wisselingen (vaak als gevolg van conflicten) was er van een krachtig bestuur geen sprake meer en de leden met de grootste monden maakten de dienst uit. Ruzies tussen leden onderling (soms in de notulen uitgemeten) maakten de sfeer er niet beter op.
Het seizoen 1921/1922 werd al in januari 1922 afgesloten omdat de opkomst te laag was. Eerst in maart 1923 werd weer een vergadering uitgeschreven, waarin werd gesproken over de slechte situatie van de clubkas. In januari 1924 werd er een uitvoering gegeven en daarna begon men met goede moed weer aan de wekelijkse vergaderingen.

Toch lukte het niet meer om van "Nut en Genoegen" opnieuw een bloeiende vereniging te maken. De laatste notulen dateren van 14 januari 1925. Er werd daarin gesproken over een te geven uitvoering. Of die uitvoering nog is doorgegaan is niet bekend. We kunnen wel aannemen dat de vereniging in 1925, na 62 jaar, is opgeheven.

Hopelijk is met dit artikel een stukje 's-Gravendeelse cultuurhistorie in de vorm van vereniging "Nut en Genoegen" voorgoed aan de vergetelheid ontrukt.

 

Ledenlijst (periode 1905-1925):

 

Aardoom, Leendert
Ballegooijen, G. van
Barendregt Pz, Arie
Barendregt Pz, C.
Barendregt, K.
Barendregt, P.
Barendregt, W.
Barth, M.
Benders, A.
Berg, B.P. van den (caféhouder)
Blinde, J. den
Blok, C.
Blok, J.
Boer, D.
Bom, D. van der
Bossers, G.
Brand, Cornelis
Brand Pz, G.
Brand Pz, Jacob
Bruin, A. de
Bruin Az, C. de
Bruin, Jan de
Bruin, T. de
Bruin, W. de
Brussé, J.
Dalen, A. van
Dekker, A.
Duijser, A.
Duijser, H.
Fontijn, Abr.
Geus Cz, E. de
Geus Jz, P. de
Giessen, J. van der
Giessen, L. van der
Hartog, A. den
Hartog Dz, D. den
Hartog, L. den
Hartog, Willem den
Havelaar, G.
Havelaar, Jacobus
Havelaar, Johannes
Heer, H. de
Heuvel, P. van den
Hoek, Ph. van den
Iperen, B.B. van
Jong, Jb. de
Jongh Tz, J. de
Kleinendorst, L.
Kleinkramer, A. (13 jaar voorz.)
Kleinkramer, Jacob
Kleinkramer, R.
Klerk Cz, J.
Kolk, L. van der
Kooiman, T.
Kooij Bz, Abraham
Kooij Bz, Bastiaan
Kooij Bz, C.
Kooij Pz, Cornelis
Kooij, K.
Lagendijk, T.
Leurgans, P.
Liefaard, W.
Maanen, A. van
Maanen, G. van
Man Az, Leendert de
Mol, C.
Mol Hz, Dirk
Mol, P.
Naaktgeboren Hz, Aart
Naaktgeboren Az, J.
Naaktgeboren Cz, Jacob
Naaktgeboren Pz, L.
Naaktgeboren, M.
Naaktgeboren, P.
Naaktgeboren Adrzn, P.
Overweel, J.
Perk, J. van der
Quist, H.
Reedijk Jz, A.
Reedijk Az, Cor
Reedijk, Cornelis
Reedijk Czn, E.
Reedijk, E.
Reedijk, Jz, Hendrik M.
Reedijk Pz, J.
Reedijk, L.
Reedijk Jz, Leendert H.
Reedijk, M.
Reedijk, P.
Reedijk, T.
Rijkhoek Az, Joost
Rijkhoek, W.
Schalekamp, B.
Schalekamp, J.
Schrier, A. (caféhouder)
Seip, L.
Sint Nicolaas, D.
Sint Nicolaas, G.
Stuurstraat, B.B.
Stuurstraat, Jacob
Stuurstraat, N.A.
Tak, H.
Timmers, H.
Tijn, A. van
Uitterlinden, Jacob
Uitterlinden, Jan
Velthuijzen, B. van (caféhouder)
Verkerk Az, Aart
Verkerk, Adrianus
Verkerk, Cornelis
Verkerk, G.
Visser, Jacob
Vlaming, Jan de
Voorwinden, Jacob
Waardenburg, P. van
Waardenburg, R. van
Zanten, D. van
Zanten, H. van
Zeeuw Wz, Aart de
Zeeuw Pz, Abraham de
Zeeuw Wz, Arie de
Zeeuw Pz, L. de
Zeeuw Wz, L. de
Zeeuw, W. de

Ereleden:
Dr. J. Bossers
Burgemeester D. Roodenburg Vermaat

AOM