logo s-Gravendeel

Digitaal dorp
s-Gravendeel

Alles over s-Gravendeel...

De gasfabriek in 's-Gravendeel

Terug naar index artikelen

Uit jaargang 6, nr. 1, februari 2000


Het gasbedrijf aan de Gorsdijk in 's-Gravendeel
Foto: "Het Gasbedrijf aan de Gorsdijk"
Gezien vanaf de Kaai.

De geschiedenis van de 's-Gravendeelse gasfabriek begint in mei 1907. Het lid van de gemeenteraad, de heer J. Blok, heeft dan een gesprek met burgemeester D. Roodenburg Vermaat over een plan om een gasfabriek te stichten.

Het duurt tot 1909 voordat dit plan werkelijkheid wordt. Bij raadsbesluit van 26 juni 1909 wordt aan de N.V. Gasfabriek 's-Gravendeel concessie verleend tot levering van steenkoolgas voor verlichting, verwarming en beweegkracht. De duur van de concessie is 40 jaar.

Om de incasso van het gasverbruik te vergemakkelijken wordt bij de meeste aansluitingen een muntgas-meter geplaatst. Dat betekent dus vooraf betalen. Vooral in de crisistijd was het voor sommige gezinnen moeilijk.
Armoede maakt vindingrijk. Het blijft diefstal, maar het is voorgekomen dat men uit nood de munten weer uit de meter wist te halen, zonder dat het onmiddellijk werd opgemerkt, en ze voor de tweede maal gebruikte.

Bij Koninklijk Besluit van 20 december 1910 no. 30 verkrijgt het bedrijf de nodige goedkeuring. De oprichtingsakte wordt op 21 januari 1911 verleden voor notaris J.de Boer te 's-Gravendeel. Bepaald wordt o.a. dat de N.V. eindigt op 31 december 1949. Het aandelenkapitaal is groot f 50.000.--, bestaande uit 200 aandelen van f 250.--.

De oprichters van het bedrijf zijn:
Jan Blok, scheepssloper te 's-Gravendeel, gedelegeerd commissaris; Bernardus Bastiaan van Iperen, meester timmerman te 's-Gravendeel, directeur. Zij nemen beiden deel aan de N.V.met 100 aandelen.

 

Bernardus Bastiaan van Iperen uit 's-Gravendeel Foto: Bernardus Bastiaan van Iperen
* 22 februari 1863 in 's-Gravendeel
† 17 augustus 1938 in 's-Gravendeel
gehuwd met:
Aaltje van Turnhout
* 15 januari 1871 in Dubbeldam
† 23 juli 1952 in 's-Gravendeel

 

De inbreng is de gasfabriek plus erf. Het materiaal was niet nieuw. Als scheepssloper beschikte de heer Blok over bruikbare onderdelen.

In tegenstelling tot andere gemeenten in Nederland wordt 's-Gravendeel van gas voorzien door een particulier bedrijf. Het was een klein bedrijf. De werkomstandigheden waren voor die tijd normaal. De werkuren liepen van 5 uur 's morgens tot 5 uur 's middags of van 9 uur 's morgens tot 10 uur 's avonds. Het werkloon lag iets hoger dan in het agrarisch bedrijf, gemiddeld f25,- à f 26,- per week.

Kolen lossen voor de gasfabriek in 's-Gravendeel

Foto: "Kolenlossen voor de gasfabriek"
Voor de vrachtauto: v.l.n.r. Goof Kwakernaat en Chris van de Boogaard

Het kolen-dragen vanuit het schip naar de fabriek was het zwaarste werk. De grote brokken steenkool werden in zakken op de schouders gedragen. Ondanks dat een leren schouderbedekking werd gebruikt kwam het vaak voor dat de schouders gewond waren. Dit werk gebeurde door losse krachten, veelal werklozen.

 

Wanneer tot algemene elektrificatie wordt overgegaan wenst de gemeente 's-Gravendeel in maart 1931 het gasbedrijf over te nemen. De adviseur van het gasbedrijf, de heer A. Haima de Vries - schoonzoon van de medeoprichter van het bedrijf de heer J. Blok - vraagt een bedrag van f 220.000,--. De gemeente legt deze vraagprijs in handen van het adviesbureau Mabeg. Dit bureau acht dit bedrag onaanvaardbaar en berekend de overnamesom op f 48.000,--. Begrijpelijk is dat geen overeenstemming wordt bereikt. De directie van het bedrijf heeft immers geen enkel belang bij overdracht van het bedrijf aan de gemeente. Het contact wordt niet helemaal verbroken want op verzoek van de heer Haima de Vries wordt aan het gasbedrijf een nieuwe concessie verleend.

De behandeling vindt plaats in de raadsvergadering van 19 juni 1931. De gemeenteraad is van mening dat de bij raadsbesluit van 26 juni 1909 verleende concessie een ernstig beletsel oplevert voor de algehele elektrificatie van de gemeente 's-Gravendeel. De volgende veranderingen worden aangebracht:

  • De gemeente is vrij door middel van elektriciteit in de straatverlichting te voorzien of te doen voorzien, voor zover het aantal gaslantaarns, dat op 1 juni 1931 acht en zestig (68) bedroeg, als gevolg daarvan niet veranderd;
  • De gemeente heeft het recht de fabriek over te nemen bij het einde van het contract (1949). Eén jaar tevoren dient het voornemen daartoe kenbaar gemaakt te worden. Indien hiervan geen gebruik wordt gemaakt, betekent dit 10 jaar verlenging van de concessie.
  • De gemeente verbindt zich om voor de duur van de overeenkomst geen elektriciteit te zullen leveren of te doen leveren voor verlichting en verwarming voor een prijs die lager ligt dan de gemiddelde prijzen waarvoor elektrische stroom wordt geleverd in de gemeenten Strijen, Numansdorp, Zuid-Beijerland, Maasdam en Puttershoek. Die prijzen mogen niet afwijken van de tarieven van het gemeentelijk elektriciteits-bedrijf in Dordrecht.

Bij akte van 24 maart 1934 verleden voor notaris J.de Boer worden de statuten van het bedrijf gewijzigd. Het betreft slechts een naamswijziging. Als comparanten treden op: Bernardus Bastiaan van Iperen; Hendrika Lijntje Blok, gehuwd met Albertus Haima de Vries, allen te 's-Gravendeel.

De volgende wijziging van de statuten vindt plaats in 1939 ten overstaan van notaris S.F. Wolters te Bedum.
Het aantal aandelen wordt veranderd van 200 van f 250.-- in 1000 aandelen van f 50.--.
Als comparanten treden op: de directeur van het gasbedrijf in Bedum, Bernardus Bastiaan van Iperen als gemachtigde van zijn moeder Aaltje Turnhout, weduwe van B.B.van Iperen Sr.; Albertus Haima de Vries, die inmiddels administratief directeur van het bedrijf is geworden.

Bernardus Bastiaan van Iperen uit 's-Gravendeel Foto: "Bernardus Bastiaan van Iperen"
* 25 juni 1890 in 's-Gravendeel (weduwe van B.B.van Iperen Sr.)
† 12 december 1983 in Heemskerk
gehuwd met:
Hendrika Kramer
* 6 oktober 1889 in Zwijndrecht
† 15 januari 1992


Het is stil tot 1948. De concessie loopt af op 31 december 1949. Vóór 1 juli 1948 moet er een besluit worden genomen betreffende het al dan niet overnemen van het gasbedrijf door de gemeente 's-Gravendeel. Het adviesbureau Mabeg wordt door de gemeente weer ingeschakeld. Dit bureau is van mening dat bij overname de gemeente 's-Gravendeel zich grote moeilijkheden op de hals zal halen. Er wordt besloten dat de gemeente afziet van overname van de Maatschappij tot exploitatie van Gasbedrijven te 's-Gravendeel. Het gevolg van dit besluit is dat de concessie 10 jaar zal worden verlengd, mitsdien tot 31 december 1959, alsmede dat 's-Gravendeel 68 gaslantaarns voor openbare verlichting blijft houden.

In 1951 wordt door de heer B.B.van Iperen te Bedum voorgesteld om 'kolengas' in de concessie te veranderen in 'propaan-lucht-gas'. De gemeenteraad wenst deze wijziging niet op te nemen. Het propaangas is te onbekend en de gevolgen voor de verbruikers is niet te overzien. Voorts blijkt dat het bedrijf niet aan de eisen voldoet. Het instrumentarium is niet goed, terwijl de calorische-waarde van het gas gemiddeld slechts 3403/m³ bedraagt in plaats van 4200/m³.

De watersnoodramp van 1 februari 1953 heeft ook voor het gasbedrijf fatale gevolgen. De oven moet worden vernieuwd. In 1951 was reeds geconstateerd dat het instrumentarium niet aan de eisen voldeed. Het gasbedrijf staat voor een grote investering. Reeds op 18 februari 1953 deelt het gemeentebestuur van 's-Gravendeel aan de heer B.B.van Iperen te Bedum mee dat de gemeente het gasbedrijf wenst over te nemen. De vraag van de heer B.B. van Iperen (*) is: 175% koers-aandelen + f 500.-- per kwartaal als pensioen voor en op het leven van mevrouw H.L.Haima de Vries - Blok. Het bod van de gemeente is 150% van de koers en een schadeclaim van f 75000.--.

* De heer B.B.van Iperen handelt nu zelfstandig, als directeur, namens het gasbedrijf. Gezien de pensioenregeling is mevrouw Haima de Vries uitgekocht na het schokkend overlijden van de heer A. Haima de Vries op 21 augustus 1947, zoals vermeld in dit tijdschrift, jaargang 3, nr. 3 blz.27. Van 1949 tot 1953 is de dagelijkse leiding van het bedrijf in handen van Willij de Mooy, * 21 augustus 1911 in Vlaardingen. Hij vertrekt in 1959 naar Dordrecht.

Op 30 maart 1953 besluit de gemeenteraad:

  • de aandelen van de Maatschappij tot exploitatie van gasbedrijven N.V. te 's-Gravendeel over te nemen tegen een koers van 175 ten bedrage van f 17.500,-- (geplaatst aandelen-kapitaal bedraagt f 10.000,--)
  • aan de Maatschappij een kasgeldlening te verstrekken van f 150.000,--
  • het college van burgemeester en wethouders te benoemen tot commissarissen van de N.V.

Bij raadsbesluit van 24 oktober 1953 wordt besloten dat de gemeente Dordrecht f 70.000,-- zal betalen voor de overname van het gasbedrijf 's-Gravendeel. Met de sloop wordt gewacht tot de haven is gedempt. In 1958 is begonnen met de afsluiting van de haven. De sloopkosten worden gedeeltelijk bestreden uit de vergoeding watersnoodschade. Tot 1977 blijft nog één gashouder staan aan de Gorsdijk.

Raadsbesluit 16 september 1955
De gemeente 's-Gravendeel neemt de pensioenverplichtingen, ten behoeve van mevrouw H.L.Haima de Vries - Blok, ad f 2000.-- per jaar, over van de Naamloze Vennootschap.

Technische tekeningen vooraanzicht en plattegrond gasfabriek 's-Gravendeel

Tekeningen
- Vooraanzicht en plattegrond van de gasfabriek.

Per 1 januari 1956 worden de eigendommen overgedragen aan de gemeente Dordrecht.
De N.V. Maatschappij tot exploitatie van gasbedrijven te 's-Gravendeel lost de schuld af bij de gemeente 's-Gravendeel groot f 87.900.--.

 

Het heeft mitsdien van 1931 tot 1956 geduurd alvorens de gemeente zelfstandig kon beslissen over de gasvoorziening.

D. Lodder

Bron: Archief van de gemeente 's-Gravendeel.
Met dank voor de medewerking aan:
A. de Geus-Reedijk; M. van Iperen; A.B. de Jong en E.M. de Zeeuw.